شیوا سعیدی، شهروند|  براساس آخرین آمار ارایه‌شده از سوی  سایت «بیکر هیوز»، همزمان با سقوط قیمت جهانی نفت به زیر ۵٠ دلار، ٢٠٢ دستگاه دکل حفاری از  ١١٣٧دکل حفاری فعال در جهان  نسبت به ماه جولای گذشته کاهش یافته است.  تمام این اتفاقات سبب‌شده کل صنعت جهانی نفت وارد رکودی بی‌سابقه شود. تعداد بی‌سابقه‌ای از کارگران این صنعت  بیکارشده‌اند و همزمان از میزان بودجه سرمایه‌گذاری شرکت‌ها در استخراج و تولید کاسته شده است. همچنین شرکت‌ها بسیاری از پروژه‌های پرهزینه خود را رها کرده‌اند زیرا با وجود بهای ارزان نفت ادامه آنها تنها زیان به همراه دارد. اما آنچه شاید به آن کمتر توجه‌شده رشد روزافزون فناوری در بخش‌های مختلف این صنعت در سایه کاهش قیمت طلای سیاه است. این فناوری‌ها علاوه‌بر آن‌که در کاهش هزینه‌های شرکت‌های نفتی صرفه‌جویی می‌کند، به این شرکت‌ها کمک می‌کند، فعالیت اکتشاف را در نقاطی آغاز کنند که پیش از این ممکن نبود یا هزینه‌های کلانی دربرداشت. از سوی دیگر، نقش این فناوری‌ها در حفظ ایمنی کارگران صنعت نفت و گاز را نمی‌توان نادیده گرفت.در این میان نقش فناوری‌های نوین در صنعت نفت ایران را نیز نمی‌توان انکار کرد. ایران به‌عنوان کشوری که قصد دارد دوباره سهم خود از بازار جهانی را به دست بیاورد، آن هم در بحبوحه بازاری بی‌رونق، به خوبی می‌تواند از این فناوری‌ها سود ببرد. به‌عنوان مثال استفاده از اینترنت اشیا برای متصل‌کردن دکل‌های استخراجی به واحدهای پالایش در ایران بسیار مفید است. همچنین از آن‌جا که برخی از ذخایر نفت و گاز ایران در اعماق دریاست، دکل‌های روباتیک برای این محیط  مناسب خواهد بود.کنترل دارایی‌های صنعت با اینترنت  اشیادر همین زمینه «کیت کول» یکی از کارشناسان و محققان بخش انرژی در موسسه مشاوره سرمایه‌گذاری (Energy & Capital) در یادداشتی برای مشتریانش به شکل‌گیری روندی مهم در صنعت اشاره می‌کند: از لحاظ فناوری نمی‌توان میزان پیشرفت حوزه نفت و گاز در سال‌های اخیر را ارزیابی دقیقی کرد. نیازی نیست آمار بیکر هیوز درباره دکل‌های نفتی یا قیمت طلای سیاه را بررسی کرد. هر دوی آنها به پایین‌ترین رکورد طی سال‌های اخیر رسیده‌اند. اما واقعیت اینجاست که در بحبوحه کاهش شدید قیمت‌ها، صنعت نفت به دستاوردهای عظیمی دست یافته و فناوری به کار گرفته شده در این صنعت دستخوش تحولات عظیمی شده است. البته این آغاز ماجراست و روند تغییرات فناوری همچنان ادامه خواهد یافت. همیشه سخن گفتن از فناوری به معنای حفاری سریع‌تر و کارآمدتر با دستگاه‌های بزرگتر نیست، بلکه گاهی باید بیشتر به بخش آینده‌نگر فناوری نفت و گاز توجه شود. در اینجاست که افزایش استفاده از اینترنت اشیا کارآمد خواهد بود. این همان فناوری است که برای کنترل مصرف آب، صرفه‌جویی در انرژی و حفظ دمای مناسب اتاق به کار می‌رود که اکنون راه خود را به صنعت نفت و گاز باز کرده است. شرکت‌های فناوری، نرم‌افزاری برای این‌گونه خدمات  تهیه کرده‌اند که آن را «شرکت بهم پیوسته»  (Connected Enterprise)می‌نامند، به‌طور ساده این عبارت نشان‌دهنده آن است که تمام وجوه صنعت نفت از نخستین روز حفاری تا خرید محصولات فرآوری‌شده را می‌توان به وسیله یک فرآیند یگانه بهم مرتبط کرد.طبق تحقیقی که شرکت‌های «مایکروسافت» و «آکسنچور» انجام داده‌اند، بین ٨۶ تا ٩٠‌درصد شرکت‌های این صنعت به استفاده از اینترنت اشیا علاقه‌مندند تا به این ترتیب ارزش کسب‌وکار خود را بیفزایند. از سوی دیگر، سازمان بین‌المللی اطلاعات شرکتی(IDC) تخمین می‌زند بازار اینترنت اشیا قابلیت رشد کلانی دارد و تا ٢٠٢٠ میلادی ارزش آن به ٩/٨‌هزار‌میلیارد دلار خواهد رسید.همچنین  تخمین موسسه Oxford Economics از انطباق فناوری اینترنت اشیا در صنعت نفت و گاز حکایت می‌کند. البته در توضیح باید گفت، اینترنت اشیا ابزاری نیست که صنعت نفت به وسیله آن بتواند دارایی‌های خود را به‌طور مستقیم مدیریت کند.  هیچ دستگاه هوشمندی به‌طور خودکار نمی‌تواند نرخ تولید یک چاه یا ظرفیت پالایشگاه را بیفزاید. قابلیت اینترنت اشیا  در بخش نفت و گاز ارایه دیدگاه و اطلاعات دقیق و زیربنایی درباره عملیات‌های آن است. شرکت به‌کارگیرنده فناوری می‌تواند این اطلاعات را به سود خود استفاده کند.نخست شرکت می‌تواند با جمع‌آوری اطلاعات در خشکی، اماکنی ایده‌آل برای حفاری بیابد. این اطلاعات از حسگرهایی به دست می‌آید که روی دکل‌های حفاری دیگر در یک محدوده خاص نصب شده‌اند، یا مبتنی بر اطلاعات زمین‌شناسی هستند. علاوه‌بر این موارد می‌توان به اطلاعات مفیدی درباره فرآیندهای حفاری دست یافت؛ مانند وضع چاه و کارآمدی فرآیند حفاری. هنگامی که چاه حفر و تولید آغاز شد، حسگرها در دکل باقی می‌مانند و اطلاعات مربوط به تولید،  تزریق مایعات با فشار و هرگونه مشکل در ماشین‌آلات ثبت می‌شود. فناوری اینترنت اشیا می‌تواند به کاهش بازه بی‌فعالیتی دکل‌ها نیز کمک و دقیقا  مشخص کند چه قسمتی از دکل دچار مشکل شده است، این مشکل چقدر خسارت دربردارد و راه‌حل این مشکل چیست.در بخش‌های دیگر، شرکت‌ها می‌توانند اطلاعات را درباره کارآمدی لوله‌ها جمع‌آوری کنند تا مشخص شود آیا آن خط قابلیت گسترش دارد یا خیر. بررسی‌های زیربنایی را می‌توان دقیق‌تر و با هزینه‌ای کمتر انجام داد و البته نباید فراموش کرد در این حالت به نیروی انسانی کمتری نیاز خواهد بود. درنهایت پالایشگاه‌هایی که مجهز به این فرآیندها هستند، می‌توانند میزان نفت‌خام ورودی به واحد را پیش‌بینی کنند و ظرفیت را بهبود بخشند.البته این تحقیق فقط روی کاغذ وجود ندارد. بسیاری از شرکت‌های بزرگ  مشغول آماده‌سازی‌های لازم برای بکارگیری این فناوری هستند. در همین راستا، شرکت رپسول با  IBM همکاری می‌کند تا فعالیت‌های بالادست خود را بهبود بخشد. در این همکاری دو برنامه اهمیت خاصی دارد؛ نخست ارزیابی اماکن جدید حفاری و دیگری بهبود فرآیند حفاری.هواپیماهای بی‌سرنشین حامی ایمنی کارگرانحوزه‌های عملیاتی همیشه مملو از کامیون‌های عظیم، جرثقیل‌ها و مته‌های حفاری هستند و به این ترتیب مهندسان و برنامه‌ریزان باید به وسیله هلی‌کوپتر عملیات را نظارت کنند. دهه‌های متمادی است که این روش پرهزینه در اماکن  اکتشافی به کار می‌رود. هنگام تغییر شرایط (وضع آب‌وهوا، بازارها، حالات اضطراری) گروه عملیاتی با هزینه‌های کلان عملیاتی روبه‌رو می‌شود که فقط کنسرسیوم و شرکت‌های بزرگ  توانایی پرداخت آن را دارند. از سوی دیگر، با وجود چنین هزینه‌های کلانی شرکت‌های نفتی و گازی به دلیل مشکلات مربوط به ایمنی کارگران و تاثیرات زیست‌محیطی، مجبورند از سرعت فعالیت‌های خود بکاهند اما به‌نظر می‌رسد هواپیماهای کوچک بی‌سرنشین این روند را تغییر خواهند داد. براساس تخمین کارشناسان استفاده از فناوری هواپیماهای بی‌سرنشین به بیش از ۶‌میلیارد دلار صرفه‌جویی در صنعت نفت و گاز آمریکا منجر می‌شود. به گفته«لین برزوسکی» خبرنگار «سن‌آنتونیو اکسپرس‌نیوز» تأثیر فناوری در ایالت تگزاس به صرفه‌جویی ۵/۶‌میلیارد دلار در دهه آتی منجر خواهد شد.استفاده از هواپیماهای بی‌سرنشین علاوه‌بر افزایش سرعت به صرفه‌جویی در هزینه‌ها هم کمک می‌کند. این هواپیماها با عکسبرداری با کیفیت بالا ٢۴ساعته از سایت عملیات  چشم‌اندازی دقیق از  شیوه بکارگیری منابع ارایه می‌کنند. جالب آن‌که حتی در شرایط بسیار خطرناک هوایی نیز می‌توان از این هواپیماها استفاده کرد. نکته مهم دیگر، سرعت عمل برای تصمیم‌گیری و عکس‌العمل در موقعیت‌های مختلف است. به جای برنامه‌ریزی حرکات ناوگان از قبل، تصمیم‌گیری حرکت ناوگان را حتی می‌توان خیلی سریع عملیاتی کرد. با توجه به کاهش قیمت‌ها و وضع صنعت، این فناوری به کشوری مانند ایران کمک می‌کند، فعالیت‌های نفتی خود را با سرعت بیشتری انجام دهد.یکی از انواع هواپیماها که «بومرنگ» نامیده می‌شود، تغییری بنیادین و کوچک در صنعت به حساب می‌آید. البته بومرنگ تنها یکی از انواع مختلف هواپیماهای بی‌سرنشین با ویژگی خاص است که نیازمند هیچ‌گونه نگهداری نیست. انواع دیگر هواپیماهای تجاری بی‌سرنشین مانند  Spektre می‌توانند نقشه‌ای سه‌بعدی از مناطق خطرناک تهیه کرده و سپس کارشناسان می‌توانند اطلاعات و تصاویر را تحلیل کنند. هواپیماهای بی‌سرنشین همراه  فناوری‌هایی مانند زلزله‌نگاری، اتصال به پرینترهای سه‌بعدی و سیستم‌های تحلیل اطلاعات؛ قابلیت انجام فعالیت‌های گسترده‌تری را دارند.به‌عنوان مثال هنگامی که یک هواپیمای بی‌سرنشین خرابی ماشینی را گزارش می‌دهد، می‌تواند همزمان سفارش پرینت ٣بعدی قطعه جایگزین را هم ثبت کند، همچنین این هواپیماها مجهز به حسگرهای مادون قرمز هستند، بنابراین می‌توانند اطلاعات قابل‌توجهی را با حساسیت بالا از فاصله چند صد کیلومتری ثبت کنند.در همین زمینه مجلس آمریکا به تازگی اجازه استفاده تجاری از هواپیماهای بی‌سرنشین در ایالت تگزاس را صادر کرده است. تا چندی پیش دولت فدرال تنها اجازه استفاده از این هواپیماها را در آب‌های قطبی داده بود اما در اوایل ماه ژوئن سازمان هوایی فدرال به شرکت بریتیش پترولیوم نخستین اجازه‌نامه استفاده از این فناوری در خاک آمریکا را داد. بر این اساس «بی‌پی» می‌تواند از این فناوری برای بررسی خطوط لوله، جاده‌ها و تجهیزات خود در خلیج پرودا در  آلاسکا استفاده کند. بی‌پی در اصل قصد دارد این فناوری را برای کنترل ایمنی سایت حفاری به کارگیرد.روبات‌های نفتی در اعماق دریادر صنت نفت و گاز شرکت‌های بخش خدمات تقریبا خدمات یکسانی ارایه می‌کنند، بنابراین فناوری سبب شده تا شرکت‌ها با بکارگیری آن خود را از بقیه متمایز کنند، به‌طور دقیق‌تر استفاده از روبات و فناوری هوش مصنوعی در اکتشاف و تولید به این تمایز کمک می‌کند. علم روباتیک شاخه‌ای از فناوری است که با طراحی، ساخت، عملیات و بکارگیری روبات‌ها و انواع دیگر سیستم‌های کامپیوتری سروکار دارد. این فناوری‌ها مربوط به ماشین‌های خودکاری است که در محیط‌های خطرناک  یا فرآیندهای تولید مانند حفاری در اعماق آب جایگزین نیروی انسانی می‌شوند.درحالی که شرکت‌های امروزی مشغول طراحی دکل با هدف خودکارسازی کل فرآیند حفاری هستند تا  ایمنی کارگران را بیش ‌از پیش تضمین کنند، به‌طورحتم روبات‌ها  تغییراتی عمیق در نحوه فعالیت کارگران صنعت نفت و گاز به وجود می‌آورند و علاوه‌بر آن بعد جدیدی در بخش حفاری  در اعماق آب ایجاد خواهند کرد. در حقیقت حفاری در عمق آب (۵هزار فوتی یا بیشتر از سطح دریا)  هدف بعدی بخش تولید نفت و گاز است.طبق گزارش شرکت نروژی Rystad Energy A.S  که مشاور نفت و گاز است، استخراج نفت و گاز از آب‌های عمیق تا ٢٠٢٠میلادی ١٣‌درصد کل استخراج نفت خام جهان را تشکیل خواهد داد. این درحالی است که  از کل نفت و گاز استخراجی‌ سال گذشته ١٠‌درصد به آب‌های عمیق اختصاص دارد. در آمریکا تولید نفت‌خام دریایی به‌خصوص در خلیج مکزیک  تا ٢٠٢٠میلادی ١٨‌درصد افزایش خواهد یافت، دلیل این امر هم فراهم‌شدن امکان حفاری و کاوش در عمق ۵‌هزار فوتی است. همزمان با حفاری در عمق بیشتر، شرکت‌های نفتی و گاز درحال خلق فناوری‌های روباتیک جدیدی هستند تا بتوانند منابع موجود در زیر موانعی مانند لایه‌های ضخیم نمک در برخی حوزه‌های نفتی را بیابند. شرکت بی‌پی تخمین می‌زند در خلیج مکزیک ٨٠‌درصد  ذخایر آتی  زیر چنین لایه‌هایی یافت خواهد شد.٩٠درصد شرکت‌های نفتی علاقه‌مند بکارگیری فناوری‌اند۶میلیارد دلار صرفه‌جویی هزینه‌های نفتی در آمریکا با استفاده از هواپیماهای بی‌سرنشینحفاری در عمق ۵هزار فوتی هدف بعدی صنعت نفت و گاز استاستخراج نفت از آب‌های عمیق ١٣‌درصد کل استخراج نفت‌خام جهان را تشکیل خواهد دادبا کمک روبات‌ها در آمریکا، جمهوری‌آذربایجان و مصر ١٠ تا ٢٠‌میلیارد بشکه نفت تولید شود